Potencjały wywołane stały się obecnie unikalnym badaniem polegającym na wywołaniu odpowiedzi kory mózgu na jeden z bodźców zmysłowych. Specjalista, w zależności od potrzeb może używać różnych zmysłów dla uzyskania odpowiedzi kory mózgu, jednak najczęściej stosuje się bodziec słuchowy, wzrokowy i dotyk. Omawiane badania bardzo często udzielają odpowiedzi na pytania, których specjalista nie uzyskuje w trakcie badań rezonansem magnetycznym lub za pośrednictwem tomografii komputerowej. Szczególnie przydatne stają się w wypadku wystąpienia chorób w których pojawiają się wątpliwości diagnostyczne.
Celem jaki uzyskuje się w trakcie badania za pośrednictwem wybranego potencjału wywołanego jest możliwość oceny drogi, którą wędruje impuls z obwodu do mózgu. Zatem najczęściej stosujemy te badania do oceny istoty białej rdzenia kręgowego i mózgu, czyli dróg przewodzących impulsy nerwowe. Czas, który upływa od zadziałania bodźca do odpowiedzi nazywamy latencją. Zwykle jest ona wyrażana w milisekundach. Dzięki takim badaniom można – często bardzo dokładnie – znaleźć miejsce, gdzie nastąpiło uszkodzenie w układzie nerwowym.
Potencjały słuchowe badane są za pośrednictwem bodźca dźwiękowego. Taki bodziec pobudza komórki zmysłowe w uchu środkowym, a następnie przechodzi do pnia mózgu, gdzie częściowo się krzyżuje. W dalszej kolejności bodziec wędruje do wzgórza, by następnie dotrzeć do kory skroniowej przeciwległej. Najczęściej dzięki takiemu badaniu oceniamy drogę impulsu do pnia mózgu oraz sam pień. Za pomocą nieco innych ustawień możemy również ocenić czynność kory mózgowej skroniowej.
Potencjały słuchowe z pnia mózgu składają się z pięciu komponentów, oznaczanych cyframi rzymskimi od I-V. Pierwszy komponent pojawia się po ok. 1,5 ms od zadziałania bodźca, a wszystkie następne po ok. 1 ms. W przybliżeniu fala I powstaje w nerwie słuchowym, fala II przy wejściu nerwu do jąder ślimakowych w moście, fala III w grzbietowej części mostu, fala IV i V powstają w górnej części mostu.
Dla oceny potencjałów słuchowych przydatne są bodźce akustyczne przekazywane za pomocą słuchawek. Fala podmuchu akustycznego wytwarzana przez membranę słuchawek, a następnie przechodząca do błony bębenkowej może mieć charakter ssący, rozrzedzający (rarefaction) lub uciskający, kompresyjny (condensation). Można też stosować bodźce naprzemienne (alternation), co likwiduje artefakt bodźca znieksztalcający falę I.
Oceniając latencje wszystkich fal, a następnie interlatencje I-III, III-V oraz I-V możemy szczegółowo ocenić czynność pnia mózgu. Możemy to zrobić niezależnie od stanu czuwania pacjenta, czyli takżę w śpiączce. Takie badanie jest także wykorzystywane w celu oceny śmierci pnia mózgu. Zazwyczaj potencjały słuchowe uśredniane są 1000 razy.
Potencjały somatosensoryczne powstają w korze mózgu w wyniku wywołania u pacjenta bodźca czuciowego. W tym wypadku droga jaką przebywa impuls z kończyny górnej lub dolnej do przeciwległej kory mózgu jest bardzo długa. Tym samym powstaje piętrowy układ wykresów, a każdy odpowiada kolejnej badanej okolicy.
Przykładowo drażniąc słabym prądem nerw pośrodkowy w okolicy nadgarstka, możemy otrzymać pierwszą uśrednioną odpowiedź w punkcie Erba (nad obojczykiem) – pochodzącą ze splotu barkowego, drugą – w odcinku szyjnym rdzenia, trzecią w przeciwległej korze mózgu. Odpowiedź korową możemy przy tym rozszerzyć, uzyskując tą metodą odpowiedź podkorową.
Poszczególne komponenty obecne na wykresie nazywamy P lub N, gdzie P oznacza załamek dodatni (positiv), natomiast N ujemny (negativ). W neurofizjologii oznacza to, że fala dodatnia wychyla się w dół od linii podstawowej, a ujemna ku górze. Jednocześnie do załamka P lub N przypisane są liczby, które oznaczają przybliżoną latencję. Przykładowo, N9 to komponent z punktu Erba – fala ujemna, występująca po ok. 9 ms.
Analogicznie badamy przewodzenie czucia w kończynie dolnej, drażniąc nerw piszczelowy za kostką przyśrodkową. Pierwsze miejsce odbioru jest pod kolanem (również N9), następne w okolicy L2, czyli drugim kręgu lędźwiowym (N22), kolejne w ok. C5, czyli piątym kręgu szyjnym, a następnie w przeciwległej korze mózgu.
Za każdym razem zapis trzeba uśrednić 1000 razy i powtórzyć, aby uzyskać powtarzalność poszczególnych komponentów.
Potencjały wzrokowe wykonujemy w celu oceny drogi wzrokowej. Rozpoczyna się ona w siatkówce (pręciki i czopki), gdzie powstają nerwy wzrokowe, które częściowo krzyżują się w skrzyżowaniu nerwów wzrokowych. Następnie, już jako pasma wzrokowe biegną do ciała kolankowatego bocznego, a następnie tworzą promienistość wzrokową, która kończy się w korze wzrokowej w okolicy potylicznej.
Bodziec wzrokowy tworzymy za pomocą wzoru czarno- białej szachownicy, której pola czarne zmieniają się cyklicznie na białe. W trakcie badania oceniany jest czas przejścia impulsu, kolejno w każdym oku i uśredniany 100 razy. Głównym komponentem jest fala Pmax, która posiada latencję ok. 100 ms. Oceniana jest w tym wypadku jej powtarzalność oraz różnice występujące pomiędzy stronami.
Potencjały wywołane mają bardzo niską amplitudę, zatem giną w szumie fal EEG, czynności mięśni i wielu innych artefaktów. Z tego też powodu omawiane badania cechują się niewątpliwą unikalnością, a uzyskanych wyników nie można otrzymać w trakcie innych badań.
Co szczególnie ważne, wywołanie potencjałów zarówno wzrokowych, słuchowych jak i somatosensorycznych jest możliwe u każdego pacjenta i występują one w stałym czasie od zadziałania bodźca, czyli każdy impuls wywołuje odpowiedź o jednakowej w przybliżeniu latencji.
Działając tym samym bodźcem wielokrotnie – uzyskujemy odpowiedź w tym samym miejscu wykresu, mało tego, ta odpowiedź stale się powiększa. Taka technika ” powiększania” komponentu wykresu nazywa się uśrednianiem. Aby uzyskać odpowiednio czytelny wykres potencjałów wywołanych musimy go uśrednić często kilkaset lub więcej razy.
W CCN „SALUS” badania potencjałów wywołanych wykonywane są na aparacie Surpass firmy EMS Biomedical.
