Do guzów mózgu, choć tak się potocznie uważa zaliczany jest nie tylko nowotwór, ale także każda inna obca dla mózgu struktura, której powstanie i rozwój powoduje wzrost ciasnoty śródczaszkowej. Do guzów pochodzenia nienowotworowego zaliczany jest również krwiak, ropień mózgu, pasożyt (np. bąblowiec lub wągier), duży tętniak, względnie torbiel pajęczynówki.
Niezależnie od swojego pochodzenia, wszystkie guzy wywołują powstanie podobnych objawów. Zalicza się do nich objawy ogólne, zależne od wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego oraz ogniskowe, które spowodowane są określonym umiejscowieniem guza i niszczeniem tkanki mózgowej przez ucisk.
Objawem wskazującym na możliwość powstania guza mózgu jest ból głowy. Stopień jego nasilenia i częstotliwość występowania narasta w czasie tygodni lub miesięcy wraz ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego. Ból głowy często pojawia się nad ranem. Chorzy opisując swe doznania, często określają je jako \”rozsadzanie głowy\”. Po pewnym czasie, bólom głowy zaczynają towarzyszyć wymioty, a następnie pojawiają się zaburzenia psychiczne. Pacjent zaczyna mieć problemy z pamięcią, czuje się nieswojo, wykazuje małą aktywność ruchową lub bywa pobudzony. Osoby z jego otoczenia zaczynają dostrzegać wyraźne zmiany w zachowaniu chorego. W niektórych przypadkach dochodzi nawet do typowych napadów padaczkowych połączonych z utratą przytomności i drgawkami.
Podczas specjalistycznego badania lekarskiego stwierdza się często u pacjenta zwolnienie tętna i bolesność opukową czaszki. Czasem występują objawy podrażnienia opon, a na dnie oczu widać tzw. tarczę zastoinową.
W przypadkach braku leczenia choroby, wzrost ciśnienia śródczaszkowego może być tak duży, że dochodzi do przemieszczenia się części mózgu poza jego naturalne granice. Nazywa się to wgłobieniem lub wklinowaniem mózgu i jest to stan bezpośrednio zagrażający życiu chorego. Ból głowy wyraźnie nasila się w takich przypadkach, zaczynają szybko narastać zaburzenia świadomości.
W przypadku guzów umiejscowionych w półkuli mózgu, charakterystyczną cechą wgłobienia jest rozszerzanie się jednej źrenicy i brak jej prawidłowej odpowiedzi na światło. W guzach umiejscowionych w pniu mózgu i móżdżku, wklinowujących się do otworu wielkiego czaszki, dochodzi szybko do zaburzeń oddechowych. Jeśli nie zostanie podjęte odpowiednie postępowanie lub jest ono nieskuteczne, następuje zejście śmiertelne.
Wolno rozwijający się guz, przez wiele tygodni, a nawet przez szereg lat, może nie wywoływać objawów ogólnych. W zależności od umiejscowienia pojawiają się natomiast różne objawy ogniskowe. Nierzadkim objawem jest tzw. ogniskowy napad padaczkowy związany z podrażnieniem pewnego obszaru mózgu. Często ma on znaczenie lokalizacyjne. Objawić się może np. drętwieniem lub skurczem kończyny reprezentowanej przez określony obszar mózgu. Stosunkowo częstym objawem są zaburzenia psychiczne o typowym obrazie psychopatologicznym. W przypadku guza umiejscowionego w płacie czołowym obserwuje się najczęściej postępujące otępienie i zmniejszenie spontaniczności (napędu), względnie stosunkowo wyraźne obniżenie krytycyzmu i tzw. uczuć wyższych. Często efektem towarzyszącym jest wesołkowatość, zahamowanie popędu seksualnego, a niekiedy także zjawisko agresywności.
W guzach płata skroniowego typowe jest upośledzenie pamięci świeżej (dotyczącej faktów sprzed kilku minut, godzin lub dni), napady lęku oraz stany depresyjne.
Innymi ogniskowymi objawami guza może być niedowład kończyn, zaburzenia czucia, niedowidzenie, oczopląs, zaburzenia równowagi i chodu oraz zaburzenia mowy, a także rozpoznawania przedmiotów. W niektórych przypadkach objawy pozwalają określić umiejscowienie guza, np. w przypadku guza kąta mostowo-móżdżkowego dochodzi w pierwszej kolejności do uszkodzenia słuchu, a następnie czucia i zaburzeń ruchowych mięśni twarzy. Dokładną lokalizację guza umożliwia jednak dopiero badanie wykonane za pośrednictwem tomografu komputerowego. Umożliwia ono także ocenę wielkości towarzyszącego obrzęku i zagrożenia wgłobieniem.
Odrębny obraz kliniczny guza może wystąpić u ludzi w bardziej podeszłym wieku. Ze względu na zmniejszenie ogólnej masy mózgu (zanik mózgu) objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego występują stosunkowo późno. Na plan pierwszy wysuwają się raczej zaburzenia psychiczne otępienie oraz objawy ogniskowe.
