Mózg otoczony jest trzema błonami. Pierwsza z nich, zwana oponą twardą, stanowi zewnętrzną otulinę mózgu. Pajęczynówka jest środkową błonę, pod którą występuje błona wewnętrzna, zwana oponą miękką. Wspomniane opony i płyn mózgowy znajdujący się między środkową i wewnętrzną oponą stanowią aparat ochronny mózgu.
Zapalenie opon mózgowych jest chorobą wspomnianych opon, które pokrywają mózg i rdzeń kręgowy. Zaliczana jest do bardzo niebezpiecznych, gdyż jej rozwój może nastąpić nawet w ciągu kilku godzin.
Przyczyną zapalenia opon mózgowych są bakterie lub wirusy, które wnikają do przestrzeni oponowej. Szczególnie groźne okazują się zapalenia opon o podłożu bakteryjnym. Może je spowodować wiele rodzajów bakterii. U osób dorosłych są to zazwyczaj meningokoki lub pneumokoki. Wirusowe zapalenia opon przyjmują zazwyczaj łagodniejszą formę i najczęściej są spowodowane przez enterowirusy. Omawiana choroba może wystąpić nawet w formie epidemii. Najbardziej niebezpieczna jest dla osób starszych i małych dzieci ze zmniejszoną odpornością.
Bakterie i wirusy mogą dotrzeć do mózgu w następujący sposób:
- przez krwioobieg, jako efekt zapalenia występującego w innym miejscu ciała (zapalenie płuc, ucha środkowego, zatok, czy infekcji pęcherza żółciowego),
- z zewnątrz: uszkodzenie czaszki i opony może pozwolić bakteriom na wniknięcie do mózgu.
Najczęstszą i najbardziej poważną przyczyną zapalenia opon mózgowych są menigokoki. Bakterie te występują w nosie u dużej części populacji i w tej lokacji nie powodują żadnych objawów chorobowych. Infekcja menigokokami może jednak wystąpić w drodze zarażenia kropelkowego ( gdy zdrowy nosiciel przykładowo kichnie).
Okazuje się, że tylko niewielka liczba nosicieli zapada na zapalenie opon. Przyczyn tego zjawiska nie zdołano do tej pory jednoznacznie wyjaśnić.
Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych różnią się między sobą i zależne są od infekującego daną osobę patogenu, oraz jej wieku.
Przebieg pierwszego stadium choroby charakteryzuje się następującymi objawami: - wysoką gorączką,
- zakażeniem dróg oddechowych (ból gardła, kaszel, uczucie zimna i chrypka),
- ból głowy,
- sztywność karku (nie można dotknąć podbródkiem klatki piersiowej),
- nudności i wymioty,
Po kilku godzinach, a najwyżej lub dobie, pojawiają kolejne objawy: - nadwrażliwość na dźwięk i światło
- uczucie zmęczenia,
- zaburzenia świadomości,
- senność i dezorientacja,
- wybroczyny na skórze,
- drgawki, aż do utraty przytomności, które mogą prowadzić do śmierci.
W przypadku wystąpienia wyżej opisanych objawów, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, a niekiedy nawet wezwać pogotowie.
Rozpoznanie choroby polega na badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego, poprzez nakłucie lędźwiowe. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest taki sam, jak płyn mózgowy znajdujący się między oponami mózgowymi, więc wirusy i bakterie związane z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych zostają wykryte wspomnianym sposobem. Dodatkowo, wykonuje się badanie krwi w celu wykrycia bakterii.
Leczenie bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych polega na zastosowaniu odpowiednich antybiotyków o szerokim spektrum działania, które wprowadzane są bezpośrednio do krwioobiegu. Czas jest w tym wypadku decydujący i ważne jest żeby rozpocząć leczenie najszybciej jak to możliwe. Terapia antybiotykowa trwa przeważnie ok. dwóch tygodni. Stosowane jest także leczenie zapobiegawcze najbliższej rodziny i innych osób mających bliski kontakt z chorym. Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych niesie niekiedy ze sobą dodatkowe zagrożenia. W wypadku, gdy infekcja rozwija się niezwykle szybko, bakteria może dotrzeć do krwi zanim zostanie rozpoczęte leczenie. Wtedy dochodzi do zjawiska zatrucia krwi, określanego mianem posocznicy meningokokowej (sepsa). Sytuacja taka może prowadzić do spadku ciśnienia krwi, śpiączki lub śmierci oraz charakterystycznych wybroczyn skórnych. W niektórych, na szczęście rzadkich przypadkach, zapalenie opon może prowadzić do dysfunkcji mięśnia serca ( kardiomiopatii) i zapalenia mięśnia sercowego.
Wirusowe zapalenie opon mózgowych nie jest najczęściej leczone przyczynowo, gdyż nie istnieją celowane leki przeciwko tej chorobie. Choroba może być leczona jedynie objawowo, a powrót do zdrowia następuje zazwyczaj samorzutnie. Stosowane są środki przeciwbólowe i obniżające gorączkę. Całkowite wyzdrowienie, względnie znacząca poprawa stanu zdrowia następuje zazwyczaj po okresie kilku tygodni.
