Choroba Alzheimera jest jedną z najczęściej występujących form otępienia i zaliczana jest do chorób neurodegeneracyjnych mózgu. Występowanie choroby ma związek z wiekiem i najczęściej diagnozuje się ją u osób pomiędzy 65 a 85 rokiem życia.
Czynników wpływających na powstawanie choroby Alzheimera nie zdołano do chwili obecnej jednoznacznie ustalić. Niewątpliwie jednak ma na nią wpływ: wiek chorego, poziom wykształcenia, aktualna aktywność umysłowa, skłonności genetyczne – czyli wcześniejsze występowanie choroby u osób spokrewnionych, oraz przebyte udary lub urazy. Stwierdzono też wzrost ryzyka zachorowania na tę chorobę u osób z zespołem Downa.
Za podstawą przyczynę choroby Alzheimera uważa się gromadzenie w mózgu nieprawidłowego peptydu beta-amyloidu oraz białka tau. Złogi te doprowadzają do obumierania neuronów w mózgu w obrębie układu limbicznego oraz płata czołowego i skroniowego. Prowadzi to do niedoboru acetylocholiny na skutek spadku aktywności enzymu syntetyzującego acetylocholinę o 50-90%, serotoniny i noradrenaliny. Istnieje przy tym ścisły związek (proporcjonalny) pomiędzy zaburzeniami funkcji poznawczych, a spadkiem acetylocholiny. Występuje również utrata komórek piramidowych, odpowiedzialnych za kontrolę ruchów dowolnych i postawę ciała. Skutkiem jest powstawanie objawów pozapiramidowych, wchodzących w skład zespołu parkinsonowskiego, który cechuje się spowolnieniem ruchowym, wzmożonym napięciem mięśniowym, drżeniami oraz zaburzeniami mimiki twarzy.
Początek choroby jest w zasadzie mało zauważalny. Niekiedy na kilka lat wcześniej poprzedza ją chudnięcie, depresja albo tak zwane zjawisko łagodnych zaburzeń poznawczych. Przebiega ona etapami i ma charakter postępujący. Początkowo typowymi objawami są zaburzenia pamięci, w skutek których chory zapomina nazwy, nazwiska, miejsca pozostawionych przedmiotów. Szczególnie utrudnione jest zapamiętywanie nowych informacji. Z czasem zaburzone stają się funkcje wykonawcze jak: ubieranie, mycie, pisanie, zażywanie leków, odżywianie. Pojawiają się także zaburzenia językowe i zachowania, zaburzenia świadomości, a nawet napady padaczkowe. Jednak największym wyzwaniem dla opiekuna są zaburzenia zachowania takie jak: zbieractwo, krzyki nocne i wiele innych.
Choroba Alzheimera trwa przeciętnie 8-20 lat. Przyczyną zgonu są najczęściej infekcje, ogólne wyniszczenie organizmu, zachłystowe zapalenie płuc, powikłania spowodowane upadkami.
Rozpoznanie choroby Alzheimera nie jest łatwe, a niekiedy bywa nadużywane. W diagnostyce poza wywiadem, badaniem neurologicznym i psychologicznym (np. wykonanie testu rysowania zegara, MMSE), dużą rolę odgrywają badania neuroobrazowe, do których zalicza się: tomografię komputerową (CT) i rezonans magnetyczny (MR), a przede wszystkim czynnościowe oceny tkanek mózgowych podczas tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, spektroskopii rezonansu magnetycznego, pozytronowej tomografii komputerowej (PET) oraz emisyjnej tomografii pojedynczego fotonu (SPECT) wskazujące na obniżenie metabolizmu w okolicy ciemieniowej i skroniowej.
Możliwe jest również określenie stężenie A-beta-amyloidu i białka tau w płynie mózgowo-rdzeniowym. Przy wystąpieniu objawów choroby w wczesnym wieku zaleca się poszukiwanie mutacji genowych potwierdzających dziedziczność choroby Alzheimera. Ostatecznego potwierdzenia choroby dostarczają dane histopatologiczne w badanych wycinkach mózgu, dokonywane jedynie pośmiertnie.
Leczenie choroby Alzheimera polega głównie na łagodzeniu jej objawów. W stadium początkowym i średnio zaawansowanym chory przyjmuje inhibitory acetylocholinesterazy (donepezyl, rywastygmina, galantamina), które powodują stymulację receptora dla acetylocholiny. Acetylocholina, będąca neuroprzekaźnikiem przekazującym informację pomiędzy komórkami mózgu, stanowi podstawowy warunek jego prawidłowego funkcjonowania, wspomagając procesy zapamiętywania i pamięci.
Leczenie depresji polega na przyjmowaniu inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) oraz leków, które modyfikują przekaźnictwo noradrenergiczne (citalopram, sertralina, wenlafaksyna). Stany psychotyczne leczy się głównie neuroleptykami (haloperidol, promazyna, chlorpromazyna, szczególnie olanzapina i risperidon). Niekiedy stosuje się leki przeciwpadaczkowe (karbamazepina, kwas walproinowy), które poprawiają przepływ (preparaty Ginko biloba) i metabolizm mózgowy (piracetam) oraz wymiatacze wolnych rodników tj. selegilina i alfa-tokoferol.
Spowolnieniu postępu choroby sprzyjają: treningi pamięci oraz orientacji, stymulacja intelektualna i różnorodność przekazywanych bodźców, do których zalicza się: muzykoterapię, unikanie zmian i pośpiechu, tworzenie choremu bezpiecznego otoczenia, podpisywanie przedmiotów, usuwanie niebezpiecznych przedmiotów oraz umiejętną komunikację z chorym za pomocą wypowiadania krótkich zdań. Zalecana jest także odpowiednia dieta (np. dieta śródziemnomorska). Znaczenie ma też rehabilitacja.
